Pastafarisme is geen godsdienst

EDe Raad van State heeft op 15 augustus 2018 geoordeeld dat het ‘pastafarisme’ geen godsdienst is. In deze blog wordt besproken hoe de Raad van State tot deze uitspraak is gekomen.

Met een vergiet op de foto

Een vrouw uit Nijmegen is lid van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster en belijdt het pastafarisme. Zij draagt een vergiet op haar hoofd om het Vliegend Spaghettimonster te eren. Het vergiet is volgens de vrouw een heilig object.

De vrouw heeft bij de gemeente Nijmegen een identiteitskaart aangevraagd. Bij de aanvraag heeft de vrouw een pasfoto met een vergiet op haar hoofd ingediend. De burgemeester van Nijmegen heeft de aanvraag afgewezen. De aanvraag voldeed namelijk niet aan de acceptatiecriteria volgens de Paspoortuitvoeringsregeling Nederland 2001.

Paspoortuitvoeringsregeling Nederland 2001

Op grond van de Paspoortuitvoeringsregeling Nederland 2001 worden er aan de pasfoto voor de identiteitskaart voorwaarden verbonden. Zo moet het hoofd onbedekt zijn. Er kan van deze regel worden afgeweken, wanneer aanvragers aantonen dat godsdienstige of levensbeschouwelijke redenen zich hiertegen verzetten. De vrouw uit Nijmegen deed een beroep op deze uitzondering.

Oordeel rechtbank

Bij de rechtbank slaagt het beroep op de uitzondering door de vrouw niet. De vrouw heeft niet aangetoond dat het pastafarisme een religie of levensbeschouwelijke stroming is. Daarnaast schrijft het pastafarisme het bedekken van het hoofd niet voor. Het is dus een keuze van de vrouw om op haar hoofd een vergiet te dragen. De vrouw gaat in hoger beroep.

Oordeel Raad van State

Voor de uitleg van de begrippen godsdienst en levensbeschouwing moet worden gekeken naar artikel 6 van de Grondwet en artikel 9 van het Europees Verdrag van de Recht van Mens. In deze artikelen is namelijk het recht van vrijheid op godsdienst en levensovertuiging geregeld.

Voldoende nauw en direct verband

Uit de jurisprudentie van het Europees Hof van de Rechten van de Mens volgt dat deze grondrechten van toepassing zijn wanneer er voldoende nauw en direct verband is tussen de gedraging en de betreffende godsdienst of levensovertuiging. Oftewel is er voldoende nauw en direct verband tussen het dragen van een vergiet en het pastafarisme?

Overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang

Daarnaast geldt als voorwaarde van een samenstel van opvattingen als een godsdienst of levensovertuiging dat die opvattingen een zeker niveau aan overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang bereikt hebben. Oftewel hebben de opvattingen van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster een zeker niveau aan overtuigingskracht, ernst samenhang en belang bereikt?

De Kerk van het Vliegend Spaghettimonster geen godsdienst

De oprichter van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster heeft de manifestatie van dit goddelijk monster voor het eerst beschreven in zijn protest tegen het voornemen om op Amerikaanse scholen naast de wetenschappelijke evolutietheorie ook de op de Bijbelse scheppingsleer te onderwijzen. De heilige boeken van het pastafarisme hebben satirische titels, zoals: “The Gospel of the Flying Spaghettimonster” en “The Loose Canon”. Het belangrijkste gebed van de pastafari is een persiflage van het “Onze Vader” uit de christelijke traditie, waarin pasta wordt verheerlijkt. En de ‘liever-nietjes’ is een persiflage van de Tien Geboden.

Dit alles brengt met zich mee dat er geen sprake kan zijn van een godsdienst. Het satirische element in het pastafarisme vormt niet enkel een bijkomend aspect, maar overheerst zodanig dat niet voldaan wordt aan de voorwaarden om als godsdienst of levensovertuiging te gelden. In het bijzonder ontbreekt het daarin aan de vereiste ernst en samenhang. Kenmerkend zijn in dit verband de eerder genoemde parodiërende geschriften. Een voorbeeld waardoor het gebrek aan samenhang ontbreekt, is de relatie die wordt gelegd tussen de vermindering van het aantal piraten sinds het jaar 1800 en de opwarming van de aarde. Op dergelijke satire en parodie is de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging niet van toepassing.

Om dezelfde redenen is er geen sprake van een levensovertuiging.

Belang vrijheid satirische kritiek

De Raad van State erkent het grote belang om in vrijheid satirische kritiek te kunnen uiten op religieuze dogma’s, instituties en religies. Dergelijke kritiek, ook al heeft zij betrekking op godsdienst, maakt nog niet dat er sprake is van een godsdienst.

mr. dr. T. (Teunis) van Kooten

Teunis van Kooten is gespecialiseerd in het kerkrecht. Als specialist kerkrecht is hij op 21 december 2017 gepromoveerd aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Heeft u vragen, dan kunt u altijd vrijblijvend contact met hem opnemen om uw zaak met hem te bespreken via 030-2877000.