Scheiden als ondernemer. Moet ik mijn bedrijf verkopen?

Het gaat al een tijd niet goed tussen u en uw partner. Op enig moment geeft zij aan dat ze wil scheiden. U weet zich geen raad. Hoe zit het nu met uw onderneming? Kunt u deze nog voortzetten of moet het bedrijf worden verkocht? Heeft uw (ex-)partner recht op een vergoeding voor uw onderneming? In deze blog geef ik antwoord op al deze vragen.

Verdeling

(Beperkte) gemeenschap van goederen of huwelijkse voorwaarden

Bent u in gemeenschap van goederen getrouwd? Dan moet de waarde van uw onderneming worden betrokken bij de verdeling van de gemeenschap. Als u een eenmanszaak heeft, vallen de activa en passiva daarvan in de gemeenschap. Bij een maatschap of een vennootschap onder firma valt de waarde van het aandeel in de maatschap of vennootschap onder firma in de gemeenschap.

Veel ondernemers denken door het sluiten van huwelijkse voorwaarden te voorkomen dat de waarde van de onderneming bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden wordt betrokken. Dit is niet altijd juist. Het hangt van de inhoud van de huwelijkse voorwaarden af. Veel huwelijkse voorwaarden sluiten elke gemeenschap van goederen uit, maar er kan dan een verrekenbeding zijn opgenomen. Indien dit het geval is, zal de waarde van de onderneming bij de verrekening worden betrokken. Het verrekenbeding licht ik later in mijn blog toe. Denk dus niet te snel dat – wanneer u huwelijkse voorwaarden overeen bent gekomen – de (waarde van de) onderneming geen enkele rol bij de afwikkeling van de echtscheiding speelt.

Mogelijk bent u in beperkte gemeenschap van goederen getrouwd en had u de onderneming al voordat u ging trouwen. In dat geval valt de onderneming buiten de gemeenschap van goederen. Maar let op: ook in dat geval bent u mogelijk een vergoeding aan uw ex-partner verschuldigd. Hierover later meer.

Voortzetting onderneming

Wanneer beide partijen de onderneming willen voortzetten, kunnen de huwelijkse voorwaarden, de maatschapsakte of de akte van de vennootschap onder firma mogelijk uitkomst bieden. In deze akte is vaak een bepaling opgenomen waarin wordt bepaald wie de onderneming (bij echtscheiding) mag voortzetten.

Is dit bij u niet het geval? Dan moet de rechter – als u er samen niet uitkomt – de knoop voor u doorhakken. Argumenten die bij deze beoordeling een rol kunnen spelen, zijn:

• De onderneming is een familiebedrijf of u heeft de onderneming van uw vader/ouders overgenomen;
• U exploiteerde de onderneming al vóórdat u trouwde;
• U exploiteerde het bedrijf ten tijde van het huwelijk;
• Nadat uw ex-partner u heeft verlaten, bent u de dagelijkse bedrijfsvoering blijven doen.

Er zijn meer omstandigheden die bij deze afweging een rol kunnen spelen.

Vergoeding overbedeling

Als de activa en passiva van de onderneming in de gemeenschap vallen en u de onderneming wilt voortzetten, zal u uw ex-partner een vergoeding moeten betalen. De activa van de eenmanszaak wordt immers aan u toegewezen, waardoor u mogelijk overbedeeld wordt. Deze vergoeding wordt wel de ‘overbedelingsvergoeding’ genoemd. Voor het bepalen van de hoogte van deze overbedelingsvergoeding moet de waarde van de onderneming worden vastgesteld.

Waardering onderneming

De waardering van (het aandeel in) de onderneming is tussen partijen vaak een discussiepunt. Er zijn namelijk verschillende methoden en er dient met meerdere factoren rekening te worden gehouden. Factoren die bij de waardering een rol (kunnen) spelen zijn:

• Waarderingsmethode: de waarde kan worden gebaseerd op basis van de activa en passiva van een onderneming, kasstromen of de winst.
• Voortzetting onderneming: wil één van de echtgenoten de onderneming voortzetten of wordt de onderneming verkocht?
• Branche: gaat het bijvoorbeeld om een agrarisch bedrijf of een dokterspraktijk?
• Financiering: kan de ondernemer die de onderneming voortzet een eventuele overbedelingsvergoeding wel financieren?
• Persoonlijke omstandigheden van ondernemer: hoe oud is de ondernemer? Hoe lang is hij van plan om de onderneming voort te zetten? Is er een opvolger in beeld? Is de ondernemer aangewezen op de inkomsten uit de onderneming?
• Belang van de ex-partner.

Waardering eenmanszaak

Uit de rechtspraak volgt dat een eenmanszaak over het algemeen wordt gewaardeerd op basis van de activa en passiva. Hierbij kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van de jaarrekening. Indien u in gemeenschap van goederen getrouwd bent en u de eenmanszaak wil blijven voortzetten, dient u in principe de helft van de waarde van de eenmanszaak aan uw ex-partner te voldoen. Daarbij moet wel rekening worden gehouden met het feit dat de continuïteit van de eenmanszaak niet in gevaar komt. Het is dan wel aan u om te onderbouwen dat u over onvoldoende liquiditeiten beschikt om een vergoeding ter hoogte van de helft van de waarde van de eenmanszaak aan haar te voldoen.

Waardering agrarisch bedrijf

Bij de waardering van een agrarisch bedrijf wordt vaak uitgegaan van de agrarische waarde. Bij deze waarde is rekening gehouden met het feit dat het voortzetten van het agrarisch bedrijf lonend moet blijven. Het moet niet zo zijn dat de financiering van de onderneming door de verdeling zodanig is dat deze niet meer voldoet aan normale bancaire normen en aan hetgeen gebruikelijk is in de branche.

Ook kan bij de waardering van de agrarische onderneming worden uitgegaan van de waarde van de onderneming in verpachte staat. Mogelijk heeft u hierover afspraken gemaakt in de maatschapsakte. Deze afspraken zijn dan in principe leidend.

De agrarische waarde of de waarde van de onderneming in verpachte staat is vaak fors lager dan wanneer het bedrijf aan een derde verkocht zou worden of wanneer het zou worden geliquideerd. Dit forse verschil brengt met zich mee dat van u mag worden verwacht dat u zoveel mogelijk uw financieringscapaciteit benut. Maar het benutten van uw financieringscapaciteit moet wel redelijk blijven. Het kan niet zo zijn dat u zoveel geld moet lenen dat u (en uw kinderen) geen redelijk bestaan meer kunnen hebben. Over het algemeen is het agrarisch bedrijf uw enige bron van inkomsten. Wanneer u deze niet zou kunnen voortzetten, zouden uw volledige inkomsten wegvallen. Voorkom dit.

Naast het belang van u als ondernemer kan bij de waardering van een agrarische onderneming ook het algemeen (economisch) belang een rol spelen. Zo oordeelde het Gerechtshof Den Haag dat een algemeen economisch belang is dat de landbouwonderneming niet wordt geliquideerd. Dit kan een argument voor u als ondernemer zijn om van een lagere waarde voor het agrarisch bedrijf uit te gaan.

Waardering aandeel in maatschap of vennootschap onder firma

Bent u huisarts in een maatschap of vennoot in een vennootschap onder firma? In dat geval moet niet het aandeel in de maatschap of de vennootschap onder firma worden verdeeld. Wel heeft uw ex-partner een vordering op u. De hoogte van de vordering is gelijk aan de helft van de waarde van uw aandeel in de maatschap of vennootschap onder firma.

Bij het bepalen van de waarde van dit aandeel moet worden gekeken naar de maatschapsakte of de overeenkomst van de vennootschap onder firma. Daarin is vaak opgenomen hoe de waarde van het aandeel moet worden berekend.

Continuïteit onderneming

Betekent dit dat u uw onderneming moet verkopen om aan uw ex-partner de volledige overbedelingsvergoeding te voldoen? Nee. U heeft geen andere inkomsten, waardoor u voor uw broodwinning afhankelijk bent van het voortbestaan van uw bedrijf. Mogelijk brengen uw leeftijd en opleidingsniveau met zich mee dat u niet/moeilijk aan een nieuwe baan zal komen. Het zou dan in strijd met de eisen van redelijkheid en billijkheid zijn als u uw bedrijf moet verkopen om de volledige overbedelingsvergoeding aan uw ex-partner te voldoen. Er zal dan onderzocht moeten worden of/hoeveel u met behulp van uw bedrijfsvermogen kan financieren zonder dat het bedrijf bij een kleine tegenslag in de toekomst failliet zou gaan. Dit is bepalend voor de hoogte van de overbedelingsvergoeding.

Verrekenbeding

Vaak wordt er in de huwelijkse voorwaarden een verrekenbeding opgenomen. Door het verrekenbeding kan de waarde van de onderneming toch een rol gaan spelen bij de afwikkeling van de echtscheiding.

Periodiek verrekenbeding

Heeft u in de huwelijkse voorwaarden afgesproken dat u aan het eind van ieder jaar het onverteerd vermogen bij helfte deelt? Dat noemt men een periodiek verrekenbeding. Het onverteerd vermogen blijft over als u uw kosten huishouding aftrekt van uw inkomen uit arbeid. Vaak wordt in de huwelijkse voorwaarden afgesproken dat de winst uit onderneming gelijk wordt gesteld met het inkomen uit arbeid. Dit betekent dat uw inkomen uit uw onderneming ook wordt meegenomen bij de verrekening aan het eind van het jaar.

Veel ondernemers/echtgenoten spreken een periodiek verrekenbeding af, maar geven vervolgens geen uitvoering aan dit verrekenbeding. Dit heeft grote gevolgen als u gaat scheiden. Hierdoor moet u bij echtscheiding het saldo dat is ontstaan door belegging en herbelegging van het te verrekenen vermogen en de vruchten daarvan verrekenen. Bovendien wordt er in principe vanuit gegaan dat het op moment van echtscheiding aanwezige vermogen vermoed wordt afkomstig te zijn van onverteerd vermogen. Dit zou in uw geval kunnen betekenen dat het vermogen van uw onderneming moet worden verrekend. Ik zal dit toelichten met een simpel voorbeeld.

Stel het eigen vermogen van uw eenmanszaak is € 300.000,-. Verder heeft uw ex-partner een bankrekening op haar naam staan met 10.000,-. Verder is er geen vermogen. Het aanwezige vermogen is dan in totaal € 310.000,-. Dit betekent dat ieder recht heeft op € 155.000,-. U dient dan ook nog € 145.000,- aan uw ex-partner te betalen.

Finaal verrekenbeding

Bent u overeengekomen dat u bij echtscheiding afrekent alsof u in gemeenschap van goederen bent gehuwd? Dat noemen we een finaal verrekenbeding. Op grond van de  huwelijkse voorwaarden blijft de onderneming uw eigendom maar moet de waarde van uw onderneming worden betrokken bij de verrekening. Oftewel u heeft recht op ieder de helft van de waarde van de onderneming.

Continuïteit onderneming

Ook bij het verrekenbeding speelt de continuïteit van de onderneming een belangrijke rol. Het is wel van belang dat u met financiële stukken/berekeningen aantoont dat u uw ex-partner geen vergoeding kan betalen die gelijk is aan de helft van de waarde van uw onderneming. Vraag hierbij uw boekhouder, accountant of ander financieel deskundige om hulp. Zij kunnen voor uw ex-partner (en de rechter) op een rij zetten welk bedrag u aan uw ex-partner kunt betalen, zonder dat uw bedrijf daardoor in gevaar komt. Oftewel welke prijs moet er worden betaald om de exploitatie van het bedrijf lonend te laten blijven?

Vergoedingsrecht voor onderneming 

Als u voor uw huwelijk een onderneming had en na 1 januari 2018 in beperkte gemeenschap van goederen bent getrouwd, kan het toch zo zijn dat u een vergoeding voor uw onderneming aan uw ex-partner moet betalen. Op grond van artikel 1:95a BW moet u aan uw ex-partner een vergoeding betalen voor de kennis, vaardigheden en arbeid die uw ex-partner ten behoeve van die onderneming heeft aangewend. Concreet betekent dit dat u de helft van de winsten die u ten tijde van het huwelijk heeft opgebouwd en in de onderneming zijn gereserveerd zal moeten vergoeden.  Dit geldt ook wanneer u de onderneming hebt geërfd of geschonken hebt gekregen. Dit gaat immers ook om privévermogen en valt niet in de gemeenschap.

Dit kan anders zijn wanneer u kunt aantonen dat de verdiensten uit de eenmanszaak aan de gemeenschap ten goede zijn gekomen. Zijn met deze verdiensten uw kosten huishouding voldaan? Dan zal u op grond van artikel 1:95a BW niet nog een extra vergoeding aan uw ex-partner verschuldigd zijn.

Ook bij deze vergoeding geldt dat de continuïteit van de onderneming niet in gevaar mag komen.

Moet ik mijn bedrijf verkopen?

Het antwoord op de vraag of wanneer u wilt scheiden uw bedrijf moet verkopen, is in beginsel nee. Maar houd er als ondernemer wel rekening mee dat u uw ex-partner mogelijk nog wel een vergoeding moet betalen voor uw onderneming. Ook als u niet in gemeenschap van goederen bent getrouwd. De continuïteit van uw onderneming zal daarbij wel een belangrijke rol spelen. Het is echter wel belangrijk dat u de rechter daarover (uitgebreid) informeert en uw stelling onderbouwt. Van Kooten Advocaten kan u hierbij helpen.

mr. C.A. (Lianne) van Kooten - de Jong